Ευτυχία, η

Αν το σκεφτούμε ψύχραιμα, όλη μας τη ζωή κάνουμε πράγματα για να αισθανθούμε καλύτερα ή για να μην αισθανθούμε χειρότερα. Δηλαδή κυνηγάμε την ευτυχία. Και το ερώτημα είναι αυτό: είναι κοντά το ανθρώπινο είδος στο να ανακαλύψει την ευτυχία; Ή ακόμα καλύτερα, μήπως την έχει ήδη βρει;

Ο Κούντερα λέει στη «Βραδύτητα» πως η ελπίδα τού ανθρώπινου είδους στην ευτυχία βρίσκεται στη σωστή διαχείριση των αναμνήσεων. Σε αυτό το σημείο διαφωνώ κάθετα με τον πολυαγαπημένο συγγραφέα. ‘Ο,τι γενικόλογο ή φιλοσοφικό και να λέμε για την ευτυχία, στη βάση του το θέμα είναι σχετικά απλό: υπάρχουν κάποιες περιοχές τού εγκεφάλου στις οποίες συμβαίνει κάτι που οφείλεται σε κάτι άλλο και έτσι αισθανόμαστε ευτυχισμένοι. Ας το κάνουμε τώρα πιο συγκεκριμένο.

Ντοπαμίνη και M-οπιοειδείς υποδοχείς

Στη δεκαετία τού ‘50 οι Olds και Milner έχωσαν ηλεκτρόδια στον εγκέφαλο ενός αρουραίου, για την ακρίβεια στην περιοχή nucleus accumbens (N.A.) που δεν ξέρω πώς λέγεται στα ελληνικά, και παρατήρησαν ότι το θηλαστικό επιθυμούσε την ηλεκτρική διέγερση τής συγκεκριμένης περιοχής. Κάπως έτσι ανακαλύφθηκε ένα από τα κέντρα ευχαρίστησης του εγκεφάλου.

Η κατάσταση τής ευτυχίας επισήμως χωρίζεται σε δύο διακριτές καταστάσεις, εκείνη τής επιθυμίας/κινήτρου και εκείνη τής απόλαυσης. Η επιθυμία συνδέεται με την έκκριση ντοπαμίνης στο N.A., ενώ η απόλαυση με τη διέγερση των Μ-Oπιοειδών Yποδοχέων (Μu-Opioid Receptors- M.O.R) στην ίδια περιοχή ή στη σπονδυλική στήλη. Οι δύο αυτές καταστάσεις είναι αλληλένδετες με τρόπο που δεν είναι ακόμα τελείως κατανοητός, αλλά τελικά συμβαίνει το εξής: επιθυμούμε (σεξ, φαγητό κλπ) λόγω τής ντοπαμίνης (άρα σε αυτή φαίνεται να βασίζονται τα ένστικτα, αφού και το ένστικτο της επιβίωσης οφείλεται σε έκκριση ντοπαμίνης όταν κάτι μάς απειλεί) και απολαμβάνουμε λόγω τής διέγερσης των MOR.

Ουσίες

Τα ναρκωτικά κάνουν βέβαια ακριβώς αυτή τη δουλειά, δρουν πάνω στα κέντρα ευτυχίας: αν τα κατάλαβα καλά, νικοτίνη, καφεϊνη, κοκαϊνη και L-DOPA επηρεάζουν την ντοπαμίνη, η ηρωίνη και η μορφίνη (καθώς και οι ενδορφίνες, τα ενδογενή ναρκωτικά που εκκρίνονται από τον εγκέφαλο, π.χ. κατά τον οργασμό) τους MOR.

Το πρόβλημα με αυτές τις ουσίες είναι ότι έχουν παρενέργειες και θεωρούνται εθιστικές. Ο εθισμός φυσικά δεν είναι πραγματικό πρόβλημα αλλά επινοημένο, αφού με την ίδια λογική είμαστε εθισμένοι και στο φαγητό ή το νερό (εκτός αν θεωρήσουμε την ευτυχία κάτι ασήμαντο μέσα στη ζωή). Από την άλλη, δεν είμαι σε θέση να ξέρω πόσο οι παρενέργειες οφείλονται στην κακή χρήση (όπως λέμε κακή χρήση κουζινομάχαιρου) ή αν είναι εγγενείς.

Αντίθετα λοιπόν με τις ελπίδες τού Κούντερα για τη σωστή διαχείριση των αναμνήσεων, εγώ πάντα πίστευα πως η ελπίδα μας βρίσκεται στα χημικά. Με το σωστό ναρκωτικό να ερεθίζει τις κατάλληλες εγκεφαλικές περιοχές χωρίς παρενέργειες. Και χωρίς down μετά το high. Έμαθα όμως ότι μπορεί να γίνει κι αλλιώς, ακόμα πιο άμεσα.

Ηλεκτρόδια

Η εντολή ερεθισμού των κέντρων ευτυχίας στον οργανισμό γίνεται μέσω ηλεκτρικών σημάτων που ταξιδεύουν κατά μήκος των νεύρων. Π.χ., κατά τον οργασμό, ένα τέτοιο σήμα δίνει την εντολή για έκκριση ενδορφίνης. Πιο άμεσα, όπως έκαναν οι Olds και Milner σε ζωντανούς αρουραίους, μπορούμε πάντα να ανοίξουμε μια τρύπα στο κρανίο μας, να χώσουμε ηλεκτρόδια και να ρευματοδοτήσουμε στα κατάλληλα σημεία από μόνοι μας, ώστε να δοθεί η εντολή για έκκριση κατάλληλων ποσοτήτων ντοπαμίνης και ενδορφινών.

Η ευτυχία τελικά είναι πολύ απλό πράγμα. Τόσο απλό όσο μερικά ηλεκτρόδια. Μέσα στο κρανίο μας.

Μερικές σκέψεις

Όλα τα παραπάνω μπορεί να σημαίνουν το επόμενο βήμα για το ανθρώπινο είδος, την είσοδο στην εποχή τής ευτυχίας. Με ηλεκτρόδια χωμένα στο κεφάλι μας; Ναι. Τι θα πειράζει; Ευτυχία. ΕΥΤΥΧΙΑ. Εκτός αν βγουν και οι τρύπες στο κρανίο στην παρανομία.

Μπορεί βέβαια να υπάρχουν παρενέργειες. Μια μπορεί να είναι η εξής: αν ο οργανισμός μας είναι συνέχεια ευτυχισμένος, πόσο μπορεί να δράσει αυτό εναντίον των ενστίκτων μας (τα οποία, όπως προαναφέρθηκε, βασίζονται επίσης σε εκκρίσεις ντοπαμίνης); Δε φαίνεται παράλογο να φοβηθούμε ότι σε κατάσταση απόλυτης ευτυχίας η σεξουαλική ορμή και το ένστικτο της επιβίωσης μπορεί να υποχωρούν. Δεν ξέρω, υποθέσεις κάνω. Αν συμβαίνει κάτι τέτοιο, τότε απλά το είδος μας είναι ασύμβατο με την ευτυχία. Ελπίζω πως όχι.

ΥΓ. Δεν είμαι ούτε βιολόγος ούτε ψυχίατρος. Τα παραπάνω τα έγραψα μετά από συζήτηση με βιολόγους και σχετική έρευνα στο web.