Thursday, August 31, 2006

Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι (φιλμ, 1988)


Είδα για πρώτη φορά την ταινία που σκηνοθέτησε ο Philip Kaufman, που βασίστηκε στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Μίλαν Κούντερα (1983). Το συγκεκριμένο είναι αυτόν τον καιρό μάλλον το τρίτο πιο αγαπημένο μου μυθιστόρημα (μετά την άφθαστη Αθανασία, 1990, αλλά και την Άγνοια, 2000) από τον αγαπημένο μου συγγραφέα, οπότε περίμενα τον Kaufman, αλλά και το Jean-Claude Carriere, που έκανε την προσαρμογή σε σενάριο, στη γωνία με τη μαχαίρα.

Εξηγούμαι εξαρχής, για να μην παρεξηγούμαι μετά: αντιλαμβάνομαι ότι εδώ μιλάμε για ταινία. Το περίμενα λοιπόν ότι όλοι οι υπέροχοι μονόλογοι του ίδιου τού Κούντερα από εδώ θα λείπουν. Και ακόμα περίμενα πολλές προσαρμογές και πολλές μικροαλλαγές. Με άλλα λόγια, μια διασκευή και μάλιστα για άλλο μέσο, τη μεγάλη οθόνη. Ένα μέσο με άλλες δυνατότητες και άλλες αδυναμίες σε σχέση με ένα μυθιστόρημα, με άλλες ανάγκες, εν ολίγοις με άλλους στόχους.

Τα θετικά

Το καστ. Eίναι πολύ ταιριαστό. Πιθανολογούσα ότι θα απογοητευτώ βλέποντας τους ήρωες, που ως τώρα απλά τους φανταζόμουν και μάλιστα κάπως θολά (ο Κούντερα γενικά αδιαφορεί για την περιγραφή τής εξωτερικής εμφάνισης των πρωταγωνιστών του), αλλά η επιλογή τελικά με άφησε πολύ ικανοποιημένο. Μάλιστα οι φάτσες, της γοητευτικής Juliette Binoche στο ρόλο τής Τερέζα, του Daniel Day-Lewis στο ρόλο τού Τόμας και της θεάς Lena Olis στο ρόλο τής Σαμπίνας, μου απέδειξαν ότι τα άτομα που ασχολήθηκαν αγαπούσαν το βιβλίο. Δεν περίμενα τόσο καλές επιλογές. Ακόμα και ο Derek de Lint ήταν πολύ πετυχημένος ως Φραντς, αλλά για το δικό του ρόλο θα τα πούμε στη συνέχεια.

Οπότε ένα το κρατούμενο: η μεταφορά στη μεγάλη οθόνη δε μου κατέστρεψε την ιδέα που είχα σχηματίσει για τους ήρωες. Κι αυτό είναι πολύ σπουδαίο.

Οι ερμηνείες. Αυτό είναι το δυνατότερο χαρτί τής ταινίας. Η Binoche είναι απλά απίθανη, δε χόρταινα να τη βλέπω. Με μάγεψε με τη γλυκιές γκριμάτσες της, με μάγεψε τόσο πολύ, που σκεφτόμουν ότι ήταν γεννημένη για αυτόν το ρόλο. Η Olis, μια πραγματική σεξοβόμβα, έδειξε ότι διαθέτει κι άλλα ταλέντα, πέρα από αυτά που συναντούν πρώτα το μάτι. Πολύ δυνατή κι αυτή. Ο Lewis στην αρχή με ξένισε με το υπερβολικά ανάλαφρο ύφος του και την ανάλογη κίνησή του, αλλά ευτυχώς τελικά με έπεισε και όσο περνούσαν τα λεπτά η ερμηνεία του γινόταν όλο και καλύτερη. Ακόμα και η σκυλίτσα η Καρένιν, αλλά και το γουρούνι ο Μεφίστο έπαιξαν καλά.

Τα αρνητικά

Το σενάριο. Πού πήγε ο Φραντς; Πού πήγε η Μεγάλη Πορεία Προς Τα Εμπρός; Πώς να υποστηριχθεί επαρκώς η υπόθεση της Αιώνιας Επιστροφής, χωρίς τα δύο προηγούμενα; Κι ακόμα, πού πήγε το Κιτς; Σε μια τανία που διαρκεί τρεις ώρες, οι παραγωγοί κατόρθωσαν να αφήσουν πάνω από το μισό βιβλίο απ’ έξω, και μάλιστα χωρίς να λαμβάνω υπόψη τα χωρία όπου ο Κούντερα γράφει σε πρώτο πρόσωπο! Πού πήγε η καύση τής Σαμπίνας; Ο κατάλογος δεν έχει τέλος.

Έτσι λοιπόν, Η Αβάσταχτη Ελαφρότητα του Είναι μετατράπηκε σε ένα ψιλο-σύνθετο ρομάντσο. Ε, λοιπόν, σόρρυ, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Αυτό, στο βιβλίο, είναι απλώς το παράδειγμα για όλα τα άλλα!

Αυτό που μόνο η οθόνη μπορεί να πει, δε μας το είπε. Για τον Κούντερα, το μυθιστόρημα για να είναι ηθικό πρέπει να έχει ως στόχο να πει αυτό που μόνο ένα μυθιστόρημα μπορεί να πει. Εν ολίγοις, αυτό σημαίνει ότι γράφοντας ένα μυθιστόρημα μπορείς να πεις πράγματα που δεν τα επιτρέπει κανένα άλλο μέσο, και αυτό ακριβώς οφείλεις να κάνεις. Με τη λογική τού Κούντερα, που την ασπάζομαι, αν κόπηκαν τόσα πολλά από το βιβλίο, θα έπρεπε να έχουν αντικατασταθεί με άλλα- αυτά που μόνο μια ταινία μπορεί να πει! Αυτό δεν το είδα να γίνεται, δεν είδα καν προσπάθεια (πέρα από τις δυνατές ερμηνείες, που όμως δεν μπορώ να υποστηρίξω ότι είπαν παραπάνω από ό,τι είπαν οι περιγραφές στο βιβλίο) και συνεπώς αυτή η ταινία είναι κατά αυτήν την έννοια ανήθικη.

Συμπέρασμα

Αν αυτή η ταινία είχε πρωτότυπο (δικό της, όχι βασισμένο σε μυθιστόρημα) σενάριο, θα έλεγα ότι ήταν ένα ψαγμένο ρομάντσο με πολύ δυνατές ερμηνείες. Και μάλιστα θα ήθελα να την ξαναδώ, για να καταλάβω κάποια λεπτά σημεία, που πράγματι συμπεριέλαβε. Θα ήμουν θετικός.

Τώρα θα ομολογήσω ότι την είδα με ευχαρίστηση (κυρίως λόγω ερμηνειών), αλλά θα υπογραμμίσω το εξής: Το βιβλίο είναι επιπέδου αριστουργήματος, ενώ η ταινία είναι απλώς συμπαθητική. Επιπλέον, η ταινία αυτή σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί καλή εισαγωγή στο έργο τού Κούντερα! Και το λέω αυτό, παρόλο που κατανοώ ότι έπαιξε το ρόλο της στο να γίνει δημοφιλής ο αγαπημένος μου συγγραφέας.

Άραγε, αν δεν είχε γυριστεί αυτή ταινία, θα είχα βρει σ’ εκείνο το ράφι τότε την Αθανασία, που με εισήγαγε σε αυτόν;

The Unbearable Lightness of Being (film, 1988).

11 comments:

averel said...

Το ειχε χθες η ΕΤ 1 ε; Το ψαχνω καιρο και χθες δεν προλαβα. Σε DVD ειναι ευκολο να βρεθει;

Old Boy said...

Kι εμένα η ταινία με οδήγησε στον Κούντερα. Στον Κούντερα που αποφάσισε να γράφει τα βιβλία του έκτοτε κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μην μπορούν να γίνουν ταινίες (παλιότερα είχε γυριστεί και «ΤΟ ΑΣΤΕΙΟ» αν δεν κάνω λάθος). Η ταινία μου αρέσει πολύ, αλλά μπορώ να καταλάβω και την αντίδραση του Κούντερα.

Old Boy said...

Α, και σε dvd υπάρχει, Αverel.

Thrass said...

Averel, ναι, στην ΕΤ1. Άρχισε λίγο μετά τα μεσάνυχτα και τελείωσε μετά τις τρεις...
Για το DVD, ό,τι είπε ο Old Boy.
(αλλά να διαβάσεις και το βιβλίο, ε;! )

Old Boy, ίσως σ' αρέσει τόσο ("πολύ"), επειδή ως τότε δεν είχες διαβάσει το βιβλίο (κι ήσουν ακόμα αθώος...:) ). Διάβασες το βιβλίο αργότερα; Αν ναι, πώς σου φάνηκε σε σχέση με την ταινία, θυμάσαι; Θα είχε ενδιαφέρον να ακούσω από κάποιον που ακολούθησε την αντίθετη πορεία!

Debby said...

Εχασα την ταινία...(ασε που δεν θα ξενυχτούσα για να την δω. Στάνταρ θα με έπαιρνε ο ύπνος και ας ήταν αριστουργημα.)
Αραγε υπάρχει σε DVD για να μου φύγει η ιδέα?

Old Boy said...

To βιβλίο είναι από τα αγαπημένα μου. Η ταινία είναι φτωχή σε σχέση με το βιβλίο. Αλλά αυτό το «σε σχέση» είναι πάντα προβληματικά. Αυτόνομα είναι μια θαυμάσια ταινία.

Thrass said...

Debby,
όπως ανέφερε παραπάνω ο Old Boy, ναι, υπάρχει σε DVD. Δυστυχώς δεν είναι αριστούργημα, αλλά δεν παύει να βλέπεται ευχάριστα.

Old Boy,
thanks. Συμφωνούμε, αν και θεωρώ την ταινία κάπως κατώτερη από "θαυμάσια".

Νατάσα,
για να δούμε...δεύτερη λέξη, το αντίθετο της αρκούδας, τρίτη λέξη φακός, πέμπτη λέξη, μέλισσες να πετούν σε ενεστώτα χρόνο;
Λες για την κατανόηση του βιβλίου. Νομίζω ότι ειδικά τα βιβλία τού Κούντερα τής περιόδου από το "Βιβλίο του γέλιου και της λήθης" μέχρι και την "Αθανασία", απαιτούν πολλές αναγνώσεις για να καταλάβει κανείς τι περίπου συμβαίνει. Είναι πολύ σύνθετα, όπως και τα θέματα που πραγματεύονται. Για αυτό και είναι υπέροχα!
Για τη Βραδύτητα. Είναι σίγουρα ένα πολύ ευχάριστο βιβλίο, καλογραμμένο (το πρώτο που έγραψε στα γαλλικά!), με ενδιαφέρουσες σκέψεις. Όμως, δεν μπορώ να θεωρήσω ότι είναι από τα καλύτερά του. Από τη μια, είναι υπερβολικά straightforward, κάτι ανάμεσα σε δοκίμιο και μυθιστόρημα, και δε με ώθησε τόσο πολύ στο να σκεφτώ τα πράγματα. Από την άλλη, διαφωνώ με ένα του συμπέρασμα, ότι η ελπίδα μας για ευτυχία είναι στις αναμνήσεις. Δε με έπεισε αρκετά.
Αλλά σίγουρα σου προτείνω να δοκιμάσεις κι άλλα απ' το συγγραφέα αυτόν, όπως τα δύο που αναφέρω στην αρχή του κειμένου.

Thrass said...

Μ13, πάντα έχω την ελπίδα ότι η ταινία θα μου αποκαλύψει μια πλευρά που δεν την είχα διακρίνει ή ότι θα επεκτείνει τα νοήματα. Αυτή η ελπίδα δεν έχει δικαιωθεί ποτέ. Αλλά αρκεί μια φορά! Ποιός ξέρει, ίσως την επόμενη φορά...

άστεγος said...

Χαίρετε!
Θεωρώ κι εγώ ότι το βιβλίο είναι ένα από τα καλύτερα των τελευταίων δεκαετιών. Την ταινία δεν την έχω δει. Θα επιδιώξω να τη δω, χωρίς όμως να περιμένω μεγάλα πράγματα, μια και απ' όσο ξέρω, κανένας δεν τα έχει καταφέρει μέχρι τώρα να φτιάξει ταινία ανάλογη του μυθιστορήματος στο οποίο βασίζεται. Εξαιρούνται τα βιβλία που γράφτηκαν με σκοπό να γίνουν σενάρια.
Πολύ ενδιαφέρουσα η ανάλυσή σου!

Thrass said...

Hallo, Άστεγε, thanks και καλώς μάς γύρισες!
Συμφωνούμε!

Thrass said...

Νατάσα, συμφωνούμε τουλάχιστον για την Ταυτότητα, για εμένα είναι η πιο αδύναμη στιγμή του.
Άλλο ένα θα σου πω μόνο για την Αθανασία, είναι το έργο με το οποίο ο ίδιος ο Κούντερα θεώρησε ότι τελειοποίησε την τεχνοτροπία που ως τότε χρησιμοποιούσε! (με αποτέλεσμα να κοιτάξει για νέους δρόμους μετά, με αρχή τη Βραδύτητα). Αλλά και από πλευράς περιεχομένου είναι πολύ δυνατό, τι να σου λέω τώρα, πρέπει οπωσδήποτε να το διαβάσεις! Διεθνώς είναι αναγνωρισμένο για την αξία του, τώρα στην Ελλάδα δεν ξέρω τι ακριβώς γίνεται.

Stay around!