Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι (φιλμ, 1988)

Είδα για πρώτη φορά την ταινία που σκηνοθέτησε ο Philip Kaufman, που βασίστηκε στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Μίλαν Κούντερα (1983). Το συγκεκριμένο είναι αυτόν τον καιρό μάλλον το τρίτο πιο αγαπημένο μου μυθιστόρημα (μετά την άφθαστη Αθανασία, 1990, αλλά και την Άγνοια, 2000) από τον αγαπημένο μου συγγραφέα, οπότε περίμενα τον Kaufman, αλλά και το Jean-Claude Carriere, που έκανε την προσαρμογή σε σενάριο, στη γωνία με τη μαχαίρα.

Εξηγούμαι εξαρχής, για να μην παρεξηγούμαι μετά: αντιλαμβάνομαι ότι εδώ μιλάμε για ταινία. Το περίμενα λοιπόν ότι όλοι οι υπέροχοι μονόλογοι του ίδιου τού Κούντερα από εδώ θα λείπουν. Και ακόμα περίμενα πολλές προσαρμογές και πολλές μικροαλλαγές. Με άλλα λόγια, μια διασκευή και μάλιστα για άλλο μέσο, τη μεγάλη οθόνη. Ένα μέσο με άλλες δυνατότητες και άλλες αδυναμίες σε σχέση με ένα μυθιστόρημα, με άλλες ανάγκες, εν ολίγοις με άλλους στόχους.

Τα θετικά

Το καστ. Eίναι πολύ ταιριαστό. Πιθανολογούσα ότι θα απογοητευτώ βλέποντας τους ήρωες, που ως τώρα απλά τους φανταζόμουν και μάλιστα κάπως θολά (ο Κούντερα γενικά αδιαφορεί για την περιγραφή τής εξωτερικής εμφάνισης των πρωταγωνιστών του), αλλά η επιλογή τελικά με άφησε πολύ ικανοποιημένο. Μάλιστα οι φάτσες, της γοητευτικής Juliette Binoche στο ρόλο τής Τερέζα, του Daniel Day-Lewis στο ρόλο τού Τόμας και της θεάς Lena Olis στο ρόλο τής Σαμπίνας, μου απέδειξαν ότι τα άτομα που ασχολήθηκαν αγαπούσαν το βιβλίο. Δεν περίμενα τόσο καλές επιλογές. Ακόμα και ο Derek de Lint ήταν πολύ πετυχημένος ως Φραντς, αλλά για το δικό του ρόλο θα τα πούμε στη συνέχεια.

Οπότε ένα το κρατούμενο: η μεταφορά στη μεγάλη οθόνη δε μου κατέστρεψε την ιδέα που είχα σχηματίσει για τους ήρωες. Κι αυτό είναι πολύ σπουδαίο.

Οι ερμηνείες. Αυτό είναι το δυνατότερο χαρτί τής ταινίας. Η Binoche είναι απλά απίθανη, δε χόρταινα να τη βλέπω. Με μάγεψε με τη γλυκιές γκριμάτσες της, με μάγεψε τόσο πολύ, που σκεφτόμουν ότι ήταν γεννημένη για αυτόν το ρόλο. Η Olis, μια πραγματική σεξοβόμβα, έδειξε ότι διαθέτει κι άλλα ταλέντα, πέρα από αυτά που συναντούν πρώτα το μάτι. Πολύ δυνατή κι αυτή. Ο Lewis στην αρχή με ξένισε με το υπερβολικά ανάλαφρο ύφος του και την ανάλογη κίνησή του, αλλά ευτυχώς τελικά με έπεισε και όσο περνούσαν τα λεπτά η ερμηνεία του γινόταν όλο και καλύτερη. Ακόμα και η σκυλίτσα η Καρένιν, αλλά και το γουρούνι ο Μεφίστο έπαιξαν καλά.

Τα αρνητικά

Το σενάριο. Πού πήγε ο Φραντς; Πού πήγε η Μεγάλη Πορεία Προς Τα Εμπρός; Πώς να υποστηριχθεί επαρκώς η υπόθεση της Αιώνιας Επιστροφής, χωρίς τα δύο προηγούμενα; Κι ακόμα, πού πήγε το Κιτς; Σε μια τανία που διαρκεί τρεις ώρες, οι παραγωγοί κατόρθωσαν να αφήσουν πάνω από το μισό βιβλίο απ’ έξω, και μάλιστα χωρίς να λαμβάνω υπόψη τα χωρία όπου ο Κούντερα γράφει σε πρώτο πρόσωπο! Πού πήγε η καύση τής Σαμπίνας; Ο κατάλογος δεν έχει τέλος.

Έτσι λοιπόν, Η Αβάσταχτη Ελαφρότητα του Είναι μετατράπηκε σε ένα ψιλο-σύνθετο ρομάντσο. Ε, λοιπόν, σόρρυ, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Αυτό, στο βιβλίο, είναι απλώς το παράδειγμα για όλα τα άλλα!

Αυτό που μόνο η οθόνη μπορεί να πει, δε μας το είπε. Για τον Κούντερα, το μυθιστόρημα για να είναι ηθικό πρέπει να έχει ως στόχο να πει αυτό που μόνο ένα μυθιστόρημα μπορεί να πει. Εν ολίγοις, αυτό σημαίνει ότι γράφοντας ένα μυθιστόρημα μπορείς να πεις πράγματα που δεν τα επιτρέπει κανένα άλλο μέσο, και αυτό ακριβώς οφείλεις να κάνεις. Με τη λογική τού Κούντερα, που την ασπάζομαι, αν κόπηκαν τόσα πολλά από το βιβλίο, θα έπρεπε να έχουν αντικατασταθεί με άλλα- αυτά που μόνο μια ταινία μπορεί να πει! Αυτό δεν το είδα να γίνεται, δεν είδα καν προσπάθεια (πέρα από τις δυνατές ερμηνείες, που όμως δεν μπορώ να υποστηρίξω ότι είπαν παραπάνω από ό,τι είπαν οι περιγραφές στο βιβλίο) και συνεπώς αυτή η ταινία είναι κατά αυτήν την έννοια ανήθικη.

Συμπέρασμα

Αν αυτή η ταινία είχε πρωτότυπο (δικό της, όχι βασισμένο σε μυθιστόρημα) σενάριο, θα έλεγα ότι ήταν ένα ψαγμένο ρομάντσο με πολύ δυνατές ερμηνείες. Και μάλιστα θα ήθελα να την ξαναδώ, για να καταλάβω κάποια λεπτά σημεία, που πράγματι συμπεριέλαβε. Θα ήμουν θετικός.

Τώρα θα ομολογήσω ότι την είδα με ευχαρίστηση (κυρίως λόγω ερμηνειών), αλλά θα υπογραμμίσω το εξής: Το βιβλίο είναι επιπέδου αριστουργήματος, ενώ η ταινία είναι απλώς συμπαθητική. Επιπλέον, η ταινία αυτή σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί καλή εισαγωγή στο έργο τού Κούντερα! Και το λέω αυτό, παρόλο που κατανοώ ότι έπαιξε το ρόλο της στο να γίνει δημοφιλής ο αγαπημένος μου συγγραφέας.

Άραγε, αν δεν είχε γυριστεί αυτή ταινία, θα είχα βρει σ’ εκείνο το ράφι τότε την Αθανασία, που με εισήγαγε σε αυτόν;

The Unbearable Lightness of Being (film, 1988).