Wednesday, August 11, 2010

Η αβλεψία τής Μπεττίνας Μπρεντάνο



Η Μπεττίνα Μπρεντάνο προσπάθησε όλη της τη ζωή να δανειστεί λίγο από το φως τής αναμενόμενης αθανασίας τού Γκαίτε, ώστε να προωθήσει τη δική της αθανασία στη μνήμη τής ανθρωπότητας. Για μια αναλυτική παρουσίαση της ιστορίας αυτής, θα χρειαστεί να καταφύγετε στο υπέροχο μυθιστόρημα του Κούντερα «Η Αθανασία» [1]. Εδώ απλώς θα χρησιμοποιήσω ένα κομμάτι αυτής τής ιστορίας.

Η Μπεττίνα έστελνε γράμματα ερωτικά στον Γκαίτε, αλλά εκείνος απαντούσε τυπικά ή καμιά φορά και ψυχρά. Δεν είχε πολλή σημασία. Η Μπεττίνα υπολόγιζε ότι ο Γκαίτε θα πεθάνει πρώτος (είχαν μεγάλη διαφορά ηλικίας). Στη συνέχεια, θα είχε όλο το χρόνο δικό της για να διαχειριστεί την αλληλογραφία τους όπως συνέφερε τους σκοπούς της.

Το 1835, κυκλοφόρησε την αλληλογραφία της με τον Γκαίτε, αφού πρώτα τής είχε αλλάξει τα φώτα από πλευράς περιεχομένου. Ο Γκαίτε δε ζούσε πια για να υπερασπιστεί τον εαυτό του, και το ερωτικό στοιχείο πέρασε στην ανθρωπότητα ως διπλής κατεύθυνσης: η Μπεττίνα δεν μπορούσε παρά να έχει υπάρξει μια πραγματική μούσα για τον αθάνατο Γκαίτε! Αθάνατη κι αυτή! Αθάνατη!

Αν έχω κάτι καταλάβει από τις γυναίκες όσο ζω, είναι το εξής: τους είναι πολύ εύκολο να παραχαράξουν το παρελθόν. Για να το θυμούνται με έναν τρόπο που ταιριάζει με την ψυχοσύνθεσή τους. Αυτή η γυναικεία ικανότητα είναι τόσο ανεπτυγμένη δε, που είναι ικανές να σε κοιτάξουν σαν να είσαι τρελός, αν τούς θυμίσεις κάτι που έχουν διαγράψει ή αντικαταστήσει με κάτι άλλο στη μνήμη τους. Ακόμη κι αν ήταν, φαινομενικά, το πιο αθώο συμβάν. Για τον Κούντερα όμως, η Μπεττίνα δεν ανήκε σε αυτήν την κατηγορία.

Το 1929, βρέθηκε η πραγματική αλληλογραφία, πριν την όποια παραχάραξη. Η αλήθεια έλαμψε.

Γιατί όμως η Μπεττίνα δεν είχε καταστρέψει την αλληλογραφία αυτή, μετά που εξέδωσε τη δική της βολική άποψη; Σχολιάζει ο Κούντερα [2]:
«Βάλτε τον εαυτό της στη θέση της: δεν είναι εύκολο να κάψεις προσωπικά ντοκουμέντα που σού είναι αγαπητά۠۠۠• είναι σαν να ομολογείς στον εαυτό σου ότι δεν σού μένει πολύς καιρός, ότι θα πεθάνεις αύριο• έτσι, αναβάλλεις συνεχώς την πράξη τής καταστροφής, και μια μέρα είναι πολύ αργά.»

Ο Κούντερα, ως συνήθως, ακούγεται γοητευτικά πειστικός. Προσωπικά όμως, διατηρώ μια μικρή επιφύλαξη: δε θα μού έκανε εντύπωση αν η Μπεττίνα, ξαναγράφοντας εκείνα τα γράμματα, άλλαξε την ίδια της τη μνήμη. Η επαναγραφή τού παρελθόντος μπορεί να είχε τόση επιτυχία, που σύντομα ξέχασε κι η ίδια ότι η αυθεντική αλληλογραφία είχε διαφορές από την επίσημη.

Κάποια μέρα, εκεί που σκεφτόμουν την αβλεψία τής Μπεττίνας, με έλουσε κρύος ιδρώτας: όλα τα γράμματα, όλα τα emails μου, θα ήταν στη διάθεση του κάθε αδιάκριτου, αν ξαφνικά πέθαινα! Άνοιξα τον υπολογιστή μου χωρίς κέφι, και αποσυνδέθηκα από όλα τα mailboxes μου. Ποτέ πια τσεκάρισμα στο “stay logged in”.


Αναφορές
[1] Μίλαν Κούντερα, Η Αθανασία (1990), Μέρος Δεύτερο. 11η έκδ. Εστίας (2004), μετάφρ. (από τα γαλλικά) Κατερίνας Δασκαλάκη.
[2] Σελ. 94.

-----------
ΥΓ. Ακούγοντας το
Μην το ψάχνεις, δεν πειράζει
τού Δήμου Μούτση.
ΥΓ2. Η εικόνα είναι από χαρτονόμισμα των 5 γερμανικών μάρκων, του 1992. Εικονίζεται η Bettina Von Arnim, το γένος Brentano.

11 comments:

paperflowers said...

Δεν είναι παραχάραξη του παρελθόντος.. Είναι που γυναίκες και άντρες, αντιλαμβανόμαστε εντελώς διαφορετικά το παρόν, άρα διαλέγουμε να θυμόμαστε άλλα πράγματα..

Το'χω κι εγώ αυτό το άγχος. Ότι αν πεθάνω πρόωρα και ξαφνικά, κάποιοι θα έχουν πρόσβαση στην προσωπική μου ιστορία. Αλλά το καταπολεμώ προσπαθώντας να πείσω τον εαυτό μου ότι αφού θα είμαι νεκρή, δεν θα με νοιάζει..
Απ'την άλλη όμως, με γοητεύει η πιθανότητα κάποια πράγματα να βρεθούν από αγνώστους..

ggl said...

Όπως μου έχει χαραχθεί στη μνήμη, ο εγκέφαλος (αρσενικός και θηλυκός) έχει την εμμονή να μην έχει κενά στη μνήμη. Με συνέπεια, όποτε τα κενά προκύψουν τα συμπληρώνει όπως "αυτός" νομίζει. Όλοι λοιπόν αλλάζουμε το παρελθόν μας. Ενδεχομένως οι γυναίκες να ξεχνούν περισσότερο. Ίσως και να διαγράφει ο εγκέφαλος τους κρίσιμα σημεία ως μιας εξελιγμένης μορφής αυτοάμυνας.

Από την άλλη όλοι χρειαζόμαστε και τα σημεία αναφοράς που μας συνδέουν με την πραγματικότητα. Το corpus delicti είναι αναγκαίο για έναν ματαιόδοξο παραχαράκτη. Μόνο ένας χαζός θα έκαιγε τα αποδεικτικά στοιχεία της επιτυχημένης ενοχής του.

Το θέμα ίσως είναι ότι εντέλει δεν ήθελε να μείνε ως μούσα, αλλά να ζήσει την αναγνώριση και να μείνει στην ιστορία ως μία διάσημη παραχαράκτης. Να μη μείνει δηαλδή στη σκιά του Γκαίτε, αλλά να φτιάξει τη δική της σκιά.

Thrass said...

Paperflowers,

Δε διαφωνώ ότι το φαινόμενο είναι πιο πολυδιάστατο από ό,τι το παρουσίασα. Παρόλα αυτά, εμμένω και στην αρχική μου θέση. Η παραχάραξη φαίνεται να είναι μια διαδικασία που στις γυναίκες ξεκινά συνειδητά και καταλήγει ασυνείδητη. Χωρίς βέβαια να τις παίρνει όλες η μπάλα, απαραίτητα.

Σύμφωνοι, τότε δε θα με νοιάζει ούτε εμένα. Ακριβώς για τον ίδιο λόγο που τώρα με νοιάζει!

Είναι αυτό που ο Κούντερα ονομάζει "μικρή αθανασία", οι μνήμες που αφήνουμε στους ανθρώπους μας. Προσωπικά, δεν έχω κανενός είδους ματαιοδοξία να με θυμούνται σαν κάποιον σπουδαίο. Αλλά με ενοχλεί η ιδέα ότι μπορεί να ξεφτιλιστώ μετά θάνατον! Ή να στενοχωρήσω κόσμο. Μπορεί να μού περάσει, δεν ξέρω.

Αυτό που λες ότι σε γοητεύει, τότε θα έπρεπε να το κυνηγάς, έτσι δεν είναι;

Thrass said...

GGL,

Σύμφωνοι για τον τρόπο που λειτουργεί ο εγκέφαλος σε σχέση με τη μνήμη.

Πράγματι φαίνεται ότι πολλές γυναίκες χρειάζονται δραστικότερες αυτοάμυνες. Δε νομίζω ότι ξεχνούν πιο πολύ, μάλλον καλύτερη μνήμη έχουν. Όταν θέλουν.

Ναι, το σκέφτηκα κι εγώ εκ των υστέρων, μπορεί να έχεις δίκιο: μια διάσημη παραχαράκτης! ή μια γυναίκα ερωτευμένη με την ιδέα τής αθανασίας!

Ό,τι και να ήθελε τελικά η Μπεττίνα, σίγουρα κατάφερε να βάλει το μούτρο της στο γερμανικό πεντόμαρκο. Και το χαρακτήρα της στο καλύτερο μυθιστόρημα του Κούντερα. Beat THAT!

paperflowers said...

Τυχαία πριν λίγο συζητήθηκε σε μια παρέα το πόσο διαφορετικά θυμούνται οι άνθρωποι τις κοινές τους ιστορίες.
Σκέφτηκα λοιπόν ότι όλοι μας, ανεξαρτήτως φύλου, ξεχνάμε ό,τι δεν δικαιώνει την πεποίθηση που "επιλέγουμε" να έχουμε για την ιστορία που αφήνουμε πίσω μας και τον ρόλο μας σε αυτήν.
Κι αυτή η πεποίθηση, δεν έχει να κάνει με τη λογική, αλλά με το τελικό (συν)αίσθημα πριν την "έξοδο"..
Άλλωστε με την πλήρη αντικειμενικότητα, διακυβεύεται η αίσθηση εαυτού.

Ώστε κάπου έχεις κάτι που αν μαθευτεί θα ξεφτιλιστείς... για πες.. για πες... :-Ρ

Πάντως εγώ θα ήθελα οι δικοί μου να μην μάθουν τίποτα παραπάνω απ'αυτά που ήδη θα ξέρουν. Ούτε θετικό, ούτε αρνητικό.
Αλλά δεν προνοώ κι αυτό είναι που δίνει σε μένα την αίσθηση της αθανασίας.

Τι την ήθελες αυτή την τελευταία ερώτηση? Χτύπησες κεντρική αρτηρία..

Thrass said...

Paperflowers,

Ξέρεις εκείνους τούς τύπους που υποστηρίζουν ότι οι ζωές μας (και οι σκέψεις μας) θα έπρεπε να είναι διάφανες και φανερές σε όλους; Ε, δεν τούς καταλαβαίνω καθόλου!

Για την υποκειμενικότητα, δεν πείθομαι ότι είναι ισόποση στα δύο φύλα. Φυσικά, υπάρχει ο κίνδυνος να σχηματίζω λαθεμένη άποψη, γιατί δεν τα θυμάμαι εγώ καλά. Αλλά νομίζω ότι είμαι αρκετά προσεκτικός και δίκαιος πάνω στο θέμα.

Πάντως, ως προς τις διαδικασίες τής υποκειμενικότητας, δε διαφωνούμε.

Debby said...

Παρόλο που το post εστιάζει κυρίως στο θέμα αντικειμενικότητα και παραχάραξη του παρελθόντος, εμένα πάλι μου έκανε κλικ το να βρεθεί προσωπική μου αλληλογραφία (και όχι μόνο) στην διάθεση του οποιουδήποτε. Μου βγαίνει μια αίσθηση σαν να έπεσα θύμα ληστείας, σαν κάποιος λωποδύτης να μπήκε σπίτι μου, να ανακάτωσε τα πράγματα μου και ας μην πήρε τίποτα χειροπιαστό. Οτι πήρε όμως θα είναι μέσα στο μυαλό του και εγώ εκεί δεν θα έχω ποτέ πρόσβαση.

Ασε που μου θύμισε το άγχος να εξαφανίσω κάθε ίχνος που θα μπορούσε να μαρτυρήσει οτιδήποτε από τον προσωπικό υπολογιστή μου στο γραφείου όταν επρόκειτο να φύγω με άδεια! ;-)

paperflowers said...

Είναι θέμα πρώτα αντίληψης και μετά μνήμης, άρα νομίζω πως δεν μπορείς να το ελέγξεις με το να είσαι προσκεκτικός και δίκαιος..

Thrass said...

Debby,

Χαίρομαι που το κείμενο σου φάνηκε χρήσιμο για τις διακοπές!

Αυτού τού είδους οι ληστείες που λες, έχουν αρχίσει σιγά-σιγά να δικαιολογούνται (κοινωνικά/ηθικά) όλο και περισσότερο. Εγώ και εσύ το βλέπουμε με τον ίδιο τρόπο, αλλά όλο και λιγότεροι το βλέπουν έτσι, μου φαίνεται.

Και δεν αμφιβάλλω ότι σύντομα η κατάσταση θα χειροτερεύσει (για τα δικά μας γούστα) κι άλλο.

Thrass said...

Paperflowers,

Kαθώς υποστηρίζω ότι το φαινόμενο δεν είναι τελείως ασυνείδητο (τουλάχιστο, στην αρχική του φάση), νομίζω ότι θα το καταλάβαινα αν το εφάρμοζα. Και μάλιστα, ειδικά αφού έψαξα μέσα μου ειδικά για αυτό.

ΟΚ, ο καθένας μιλάει με τα δικά του δεδομένα. Εσύ μπορεί να ξέρεις πολλούς άνδρες που επίσης παραχαράσσουν. Εγώ όχι.

Παρόλα αυτά, και πάντα δεχόμενος ότι μπορεί να πέφτω έξω, πόσους φίλους έχεις που λέγανε για την κοπέλα τους "δεν είμαι σίγουρος αν μ' αρέσει" και αργότερα είπαν "το είχα καταλάβει από την πρώτη στιγμή ότι ήταν η γυναίκα τής ζωής μου!". Και πόσες φίλες;

Βλέπεις τι εννοώ; Η παραχάραξη του παρελθόντος είναι εμφανώς πιο ταιριαστή με τη γυναικεία ψυχοσύνθεση. Αυτό δεν είναι προσβλητικό για εσάς. Απλώς *είναι*.

Τέλος πάντων, όπως είπα, μπορεί να κάνω και λάθος.

paperflowers said...

:-)
Ώστε στις φίλες σου αρέσει το δράμα..

Δεν έχω παρόμοια με το παράδειγμα σου εμπειρία από κανένα φίλο ή φίλη..

Ίσως να έχουμε διαφορετικές αφετηρίες πάνω στο θέμα. Εγώ ας πούμε σκέφτηκα περιγραφές περιστατικών και κοινής ζωής από ζευγάρια που έχουν χωρίσει, από τις οποίες συμπεραίνει κανείς ότι όχι μόνο δεν ήταν "μαζί" αλλά ζούσαν σε διαφορετικούς πλανήτες. Η ζυγαριά προς την αλήθεια, δεν γέρνει προς κανένα φύλο και είναι σχεδόν σοκαριστικό το πόσο διαφορετικά θυμούνται τα πράγματα!
Ή σκέφτηκα παλιά σκηνικά πχ απ'το σχολείο ή από διακοπές, που τα συζητάμε με φίλες/φίλους και ενώ τα έχουμε ζήσει μαζί, τα θυμόμαστε αλλιώς.

Τι να πω..
Άβυσσος..!