Περί των τίτλων μεταφρασμένων μυθιστορημάτων

Το κείμενο που θα γράψω αυτήν τη στιγμή μού είναι δυσάρεστο. Στενοχωριέμαι που θα το γράψω. Στενοχωριέμαι γιατί οι εκδόσεις Αίολος και οι εκδόσεις Πατάκη, κυρίως αυτές, μου είναι συμπαθείς. Όμως, έχω κουραστεί με αυτό που συμβαίνει και θέλω, τουλάχιστον, να το βγάλω από μέσα μου. Άλλωστε, αν δεν έχω απαιτήσεις από τις εκδόσεις που διαβάζω συχνά, από ποιές θα έχω;


Τομ Κρουζ ο ακτύπητος

Στη δεκαετία τού 80, είχε παρουσιαστεί μια νεανική αμερικανική ταινία με θέμα το κολλεγιακό αμερικανικό ποδόσφαιρο και τίτλο Τομ Κρουζ ο ακτύπητος. Και είχα σκεφτεί: Τελικά αυτοί οι Αμερικάνοι μπορούν να γίνουν τελείως σούργελα, ακούς εκεί Τομ Κρουζ ο ακτύπητος! Δηλαδή πόσο πιο γελοίος θα μπορούσε να είναι o τίτλος;

Το μέγεθος αυτής τής γελοιότητας με παρακίνησε να τσεκάρω τον αγγλικό τίτλο τής ταινίας. Ήταν All the right moves (1983). Δηλαδή Όλες οι σωστές κινήσεις. Ο γελοίος τίτλος ήταν ελληνικής προέλευσης.

Φαντάζομαι ότι η ελληνική εταιρεία διανομής προσπάθησε να βρει έναν πιο εμπορικό τίτλο για να προωθήσει την ταινία στο άμοιρο Ελλαδιστάν. Αυτό το καταλαβαίνω. Όμως, παρόλο που μιλάμε για ταινία που φαινομενικά στόχευε στην εμπορική επιτυχία, δεν ήταν τελείως σκουπίδι, διαπραγματευόταν και δύσκολα θέματα. Κρίμας την. Πάμε παρακάτω.


Το άρωμα του Τομ Ρόμπινς

Ο Τομ Ρόμπινς είναι ένας συγγραφέας που συμπαθώ πολύ, είναι μάλλον ο πιο συμπαθής αμερικανός συγγραφέας. Εκεί λοιπόν που διάβαζα τη συλλογή του Oι αγριόπαπιες πετούν ανάστροφα (Εκδ. Αίολος, 2006), σε ένα κείμενο που τα χώνει στους μεταφραστές που μεταφράζουν άλλα αντ’ άλλων, συναντώ το παρακάτω σημαντικό χωρίο (σελ. 239, μετάφραση Γιώργος Μπαρουξής). Το χωρίο αναφέρεται στο βιβλίο τού Ρόμπινς που έχει τίτλο Το άρωμα του ονείρου:

“Παρεμπιπτόντως, το Άρωμα του Ονείρου στα τσέχικα «αντι-μεταφράζεται» Άρωμα του Τρελού Χορού. Δεν είμαι σίγουρος ότι δεν προτιμώ αυτό τον τίτλο από τον δικό μου. Έτσι, αν και χάνονται πολλά στη μετάφραση, σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί επίσης κάτι να κερδηθεί.”

Το κείμενο τελειώνει έτσι, αφού πρώτα ο Ρόμπινς τα έχωνε επί δύο σελίδες στους μεταφραστές. Περίεργο φινάλε, δεν είναι; Ο τίτλος εκείνου τού υπέροχου βιβλίου τού Ρόμπινς είναι Το άρωμα του ονείρου, του το μεταφράσανε στα τσέχικα ‘Αρωμα του τρελού χορού και το αποδέχτηκε; Άρωμα του ονείρου. Άρωμα του τρελού χορού. Άρωμα του ονείρου. Άρωμα του τρελού χορού. Κάτι δεν πάει καλά.

Τσεκάρω τον τίτλο τής πρωτότυπης αγγλόφωνης έκδοσης. Jitterbug Perfume! To άρωμα του τζίττερμπαγκ! Όπου τζίττερμπαγκ είναι ένας χορός τύπου σουίνγκ. To άρωμα του ονείρου είναι ο ψεύτικος ελληνικός τίτλος!

Τόση ώρα ο Γιώργος Μπαρουξής μού μετέφερε τις απόψεις τού Τομ Ρόμπινς για τη μετάφραση του τίτλου ενός βιβλίου του, και δε μού έχει πει ποιός είναι ο αληθινός τίτλος τού βιβλίου! Ούτε καν σε υποσημείωση!

Έλεος, τι άλλο να πω. Λυπηθείτε τον αναγνώστη των μεταφρασμένων βιβλίων. Δεν ξέρω ποιός φταίει, οι εκδόσεις Αίολος, ο Μπαρουξής, το κακό μας το κεφάλι, ποιός. Πέφτουμε στα πόδια σας, λυπηθείτε μας. Πραγματικά, δεν ξέρω τι άλλο να πω.

Και τελικά, όποιος κι αν είναι ο στόχος τής αλλαγής τίτλου ενός βιβλίου, δεν είναι αλλοίωση ενός έργου τέχνης; Δεν είναι σαν να ορμάς με το σπρέι πάνω σε έναν πίνακα ζωγραφικής; Αυτό, μου φαίνεται, το ονομάζαμε παλιά βανδαλισμό.

Για την ιστορία, ο πραγματικός τίτλος τού Oι αγριόπαπιες πετούν ανάστροφα είναι Wild ducks flying backward. Υποθέτω ότι αυτό μεταφράζεται ως Οι αγριόπαπιες πετούν προς τα πίσω. Όχι ανάστροφα, που σημαίνει με την πλάτη κάτω και την κοιλιά πάνω. Προς τα πίσω. Πάμε παρακάτω.


Αυτή η ιστορία τού Αλεσσάντρο Μπαρίκκο

Επιτέλους! Οι εκδόσεις Πατάκη μεταφράσανε και κυκλοφορήσανε στην Ελλάδα αυτήν την ιστορία που γράφτηκε το 2005 από τον Αλεσσάντρο Μπαρίκκο. Χαίρομαι τρομερά που οι εκδόσεις Πατάκη κυκλοφορήσανε στην Ελλάδα αυτήν την ιστορία που έγραψε ο Αλεσσάντρο Μπαρίκκο το 2005, γιατί ο Μπαρίκκο είναι από τούς αγαπημένους μου συγγραφείς. Ο Μπαρίκκο είναι από τούς αγαπημένους μου συγγραφείς και χαίρομαι, γιατί οι ιστορίες του μού κόβουν την ανάσα και με κάνουν να σκέφτομαι πράγματα που δεν τα είχα σκεφτεί πιο πριν και ίσως φοβάμαι και λίγο. Η Άννα Παπασταύρου μεταφράζει από τα ιταλικά και ο Κώστας Γιαννόπουλος είναι υπεύθυνος έκδοσης και εγώ χαίρομαι, αλλά φοβάμαι και λίγο, γιατί μού κόβεται η ανάσα. Στον Μπαρίκκο είχα αφιερώσει και ολόκληρο ποστ παλιότερα, εδώ.

Ο Μπαρίκκο ονόμασε αυτήν την ιστορία Questa Storia. Ο Μπαρίκκο ονόμασε την ιστορία που έγραψε το 2005 Questa Storia και οι εκδόσεις Πατάκη τη μεταφράσανε τo 2008 με τίτλο Iστορία σαν παραμύθι, παρόλο που οι φίλοι μου μού λένε πως Questa Storia σημαίνει Αυτή η ιστορία. Ο Αλεσσάντρο Μπαρίκκο έγραψε μια ιστορία με τίτλο Αυτή η ιστορία, οι εκδόσεις Πατάκη την κυκλοφορήσανε με τίτλο Ιστορία σαν παραμύθι και εγώ νιώθω απογοητευμένος. Και λίγο προδομένος.

Ο Αλεσσάντρο Μπαρίκκο γράφει κάπου μέσα στο βιβλίο του (σελ. 38):

“Είναι σημαντικό να βλέπει κανείς πώς διαλέγει ο κόσμος ονόματα. Πεθαίνουμε και διαλέγουμε ονόματα – άλλο τίποτα ειλικρινές δεν κάνουμε, πιθανότατα, όσο καιρό ζήσουμε.”

Ο Μπαρίκκο λέει μέσα σ' αυτήν την ιστορία πως ίσως το μόνο ειλικρινές που κάνουμε πριν πεθάνουμε είναι να διαλέγουμε ονόματα. Το βιβλίο τού Μπαρίκκο ονομάζεται Aυτή η ιστορία, οι εκδόσεις Πατάκη το κυκλοφορήσανε με τίτλο Ιστορία σαν παραμύθι και το μόνο ειλικρινές που κάνουμε πριν πεθάνουμε είναι να διαλέγουμε ονόματα. Oι εκδόσεις Πατάκη εδώ με απογοητεύσανε. Κρατάμε γυμνά ονόματα.

Οι εκδόσεις Πατάκη με απογοητεύσανε, κρατάμε γυμνά ονόματα και εσείς δεν πρόκειται να καταλάβετε γιατί γράφω σαν βλαμμένος, αν δε διαβάσετε το 5ο κεφάλαιο Αυτής τής ιστορίας τού Μπαρίκκο.

Φιλάκια. Εγώ τρέχω να ψάξω αν τα 100 χρόνια μοναξιά έχουν πράγματι αυτόν τον τίτλο.